มหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรี (ผู้แต่ง เจ้าพระยาพระคลัง(หน) ลักษณะคำประพัน ร่ายยาว ยกคาถาบาลีขึ้นเป็นหลักก่อน สลับกับร่าย มีคาถาบาลีแทรกสลับเป็นระยะ (ลักษณะร่าย บทหนึ่งจะมีกี่วรรคก็ได้ วรรคหนึ่งๆจะมีคำตั้งแต่ ๖ คำขึ้นไป มีบังคับเฉพาะสัมผัสระหว่างวรรคเท่านั้น ร่ายยาวเรื่อง มหาเวสสันดรชาดกนี้แต่งเป็นร่ายยาวสำหรับใช้เทศน์ “ชาดก” หมายถึง เรื่องราวของพระโพธิสัตว์(พระโพธิสัตย์ หมายถึง ผู้ซึ่งบำเพ็ญบารมี เพื่อจะได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในชาติต่อไป) ชาดกจึงหมายถึงเรื่องราวในอดีตชาติของพระพุทธเจ้านั่นเอง เรื่องราวของพระพุทธเจ้าตอนที่เสวยพระชาติเป็นพระโพธิสัตว์นั้นมีมากมาย แต่ชาติที่สำคัญและเป็นที่รู้จักกันแพร่หลายนั้น มี ๑๐ ชาติ เรียกว่า ทศชาติชาดก โดยในแต่ละชาติทรงบำเพ็ญบารมี ยิ่งใหญ่ ๑๐ ประการ ดังนี้
การกลับชาติมาเกิด พระเวสสันดร > เจ้าชายสิทธัตถะ พระนางมัทรี > พระนางยโสธรา พระชาลี >พระราหุลชิโนรส พระกัณหา > นางอุบลวรรณาเถรี พระเจ้ากรุงสญชัย > พระเจ้าสุทโธทนะ พระพุทธบิดา พระนางผุสดี > พระนางสิริมหามายา พระพุทธมารดา ชูชก > พระเทวทัตยโสธรราชอนุชา อมิตตดา > นางจิญจมาณวิกา พรานเจตบุตร > พระฉันนะเถระ พระอัจจุตฤษี > พระสารีบุตร พระวิสสุกรรม > พระโมคคัลลานะ พระอินทร์ > พระอนุรุทธ์มหาเถระ อำมาตย์ผู้เป็นนายนักการนำข่าวไปทูลพระเวสสันดร > พระอานนท์เถระ ปัญจมหาบริจาค คือ การบริจาคที่ยิ่งใหญ่ ๕ ประการ คือ ๑.ธนบริจาค(การสละทรัพย์สมบัติเป็นทาน)๒.อังคบริจาค(การสละร่างกายเป็นทาน) ๓.ชีวิตบริจาค(การสละชีวิตให้เป็นทาน) ๔.บุตรบริจาค(การสละลูกให้เป็นทาน) ๕.ภริยาบริจาค(การสละภรรยาให้เป็นทาน) ศัพท์ที่ควรรู้ กัมปนาท=เสียงสนั่นหวั่นไหว กระลี=เหตุร้าย กัลยาณี=นางงาม คนธรรพ์=ชาวสวรรค์พวกหนึ่ง ชำนาญการดนตรีและขับร้อง ครรไล=ไป คลาไคล=เดินไป จรลี=เดินเยื้องกราย ชัฏ=ป่ารก ทิพากร=พระอาทิตย์ บรรจถรณ์=ที่นอน ประภาษ=พูด บอก ประพาส=ไปเที่ยว ปักษิน=นก ปิยบุตร=บุตรอันเป็นที่รัก เรไร=จักจั่นสีน้ำตาลหลายชนิด ลองไน=จักจั่นขนาดใหญ่มีปีกสีฉูดฉาด วิทยาธร=อมนุษย์พวกหนึ่ง เชื่อว่ามีวิชากายสิทธิ์เหาะได้ วิสัญญี=สลบ ศศิธร=พระจันทร์ ศิขริน=ภูเขา ศิโรเพฐน์=ศีรษะ สนธยา=เวลาโพล้เพล้พลบค่ำ สัตพิธรัตน์=แก้วเจ็ดประการ โสมนัส=ความปลาบปลื้มใจ อังสา=บ่า ไหล่ อัสสุชล=น้ำตา อรไท=นางผู้เป็นใหญ่ อุฏฐาการ=ลุกขึ้น อุระ=อก ไอศวรรย์=สมบัติแห่งพระราชาธิบดี ความเป็นเจ้าเป็นใหญ่ พระเวสสันดรกำหนดค่าตัวสองกุมารไว้ดังนี้ ๑.พระชาลี มีค่าตัว ๑,๐๐๐ ตำลึงทอง ๒.พระกัณหา มีค่าตัวสูงกว่า(เนื่องจากเป็นหญิง) คือ ๑,๐๐๐ ตำลึงทอง โคผู้ ๑๐๐ โคนม ๑๐๐ ช้าง ๑๐๐ ม้า ๑๐๐ ทาสชาย ๑๐๐ ทาสหญิง ๑๐๐ รถ ๑๐๐ ขอบคุณข้อมูลจาก https://sites.google.com/site/khwamruphasathai/wrrnkhdi-laea-wrrnkrrm/mha-wessandr-chadk |